Arifiye Köy Enstitüsü-2
İlk Öğretmenler/İlk Yöneticiler/İlk Günler
Her şey 1940 başlarında İlköğretim Genel Müdürü İsmail Hakkı Tonguç’un, Kastamonu Eğitmen Kursu’nda görev yapan dostu Süleyman Edip Balkır’a ‘Dişini biraz daha sık. Galiba Arifiye’de demiri atacaksın!’ sözleriyle başlar. Tonguç, daha köy enstitüsü yasası bile çıkmadan Arifiye’ye gönderir Balkır’ı. Balkır 01 Nisan 1940 günü Arifiye’dedir ama o günün Arifiye’sinde 1937’de açılan Kocaeli Eğitmen Kursu’ndan kalma birkaç derme çatma yarım yamalak bina ve her yağmurda sel basan bir bahçe vardır. Hayal kırklığına uğrayan Balkır’ın Tonguç’a yazdığı mektuba bir göz atalım dilerseniz: ‘Adapazarı sapağında kör bir istasyon. Şurasından, burasında zorla ayakta durabilen birkaç ev. Sivrisinek yatağındaki bu bataklıkta hayvan bile zor yaşar. Eğer oturulabilecek bir yer olsaydı zebgin, kalabalık bir köy olurdu şimdi. Burası dize kadar çamurlu suyu ile sellere yataklık eden bir cehennem.’ (1) Tonguç ise kabul etmez cevabında şikayetleri: ‘Yahu Edip, sen de mi yıkıldın ve daha ne çabuk!.. Daha işin içine girmeden bu ne yalınkatlık!’
BİR ONBAŞI, BİR ER, TOPAL CELAL, ARNAVUT ŞAKİR
Okulun emektar ve gözü açık bekçisi Süleyman (Güngörsün) ile Balkır el ele verirler. İstasyonda birkaç görevli, bir onbaşı ve bir erden müteşekkil bir jandarma karakolu. Rumeli’den buraya yerleşmiş birkaç kardeşin büyüğü topal Celal bey, bir de belinde tabancayla dolaşan iri kıyım pala bıyıklı Arifiye muhtarı Arnavut Şakir. Daha sonraları Tonguç’un her geldiğinde mutlaka ziyaret edip sohbet ettiği ve ‘Şakir, sen Arifiye’ye yanlışlıkla muhtar olmuşsun gibime geliyor bana. Sen vali olacak adammışsın yahu’ dediği Arnavut Şakir.
1 nisan gecesi yani daha ilk gece bardaktan boşanırcasına yağan yağmur, her yanı basan sel. Balkır’ın Kocaeli Valisine (ki o tarihte Adapazarı, Kocaeli’ne bağlı bir ilçedir zira) ‘yardım edin’ yakarışlarına vali beyin umursamazlığı, yokluk, kıtlık, tahta kuruları, susuzluk…Böyle badirenin arasından doğan bir yıldız: Arifiye Köy Enstitüsü.
17 NİSAN 1940:
ARİFİYE; BOLU, BİLECİK, BURSA, İSTANBUL VE KOCAELİ’DEN 200 ÖĞRENCİ ALACAKTIR
Köy Enstitüleri tasarısı, TBMM’nin IV. Devre, 1-41 sayılı İçtimaında (oturumunda) 17 Nisan 1940 tarihinde 278 milletvekilinin oyuyla kabul edilmiştir. Kanunun adı: ‘Köy Enstitüleri Kanunu’dur. Kanun Nosu: 3803’dür. Resmi gazetede ise 22 Nisan 1940 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe girecektir. Söz konusu kanunla kurulan 12’si yeni 4’ü eski, toplam 16 köy enstitüsünden birisi de Arifiye Köy Enstitüsü’dür ve 23.5.1940 tarihli kararname ile Süleyman Edip Balkır –resmen- enstitüye müdür olarak atanır. İlk yıl enstitüye beş ilden yani Kocaeli, Bolu, Bilecik, Bursa ve İstanbul’un Anadolu yakasından (Beykoz, Üsküdar, Yalova vs.) ilkokulu bitirmiş 200 köy çocuğu eylülde öğrenime başlatılacaktır. Duyurular yapılır, girişimler netice vermeye başlar.
EFSANELER: ARSAN, KÖSEATAÇ, TANBERK, DANER
Balkır, bir yandan teknik eksiklikleri giderir, bir yandan öğrenci alımlarını hazırlarken, diğer yandan idareci ve öğretmen kadrosunu oluşturmaya çalışır. Kendisi de Bursalı olan Müdür Süleyman Edip Balkır, kendisine sağlık verildiği üzere Bursa ilköğretim müfettişi, Aziz Arsan’ı müdür yardımcısı olarak ikna eder. Silivri İlköğretim Müdürü Muammer Köseataç’ı, Müzik öğretmeni olarak İstanbul boğazında bir okulun müdürü olan Hamdi Daner’i, Tarım öğretmenliğine Kastamonu Eğitmen Kurusunda tanıdığı İsmail Hakkı Tanberk’i ikna eder. Dostu Tonguç aracılığıyla atamalarını çıkarttırır. Bu dört isim hem müdür, hem de öğrenciler tarafından 2efsane öğretmenler’ olarak ifade edileceklerdir. Yine dostlarının aracılığıyla bilgi alıp ikna ettiği başka öğretmenler de 1940 yazında göreve başlarlar; birkaç isim: İhsan Ataç, Cihat Engür, Sabahat Kartekin, Fehim Öner, Ahmet Hamdi Daner, Nedime Aksoy, Ekrem Kumova, Abdullah Recevik, Mustafa Eyüpoğlu, Hikmet Öz, Bayram Kanan, Nuri Arabacıoğlu, Enver Kartekin, Bahtiyar Sim.
KOCAELİ’DEN 50, BURSA’DAN 45, BOLU’DAN 53,
BİLECİK’TEN 19 ÖĞRENCİ
Başlanır, öğrenci beklenmeye; kayıt amacıyla ilk gelen öğrenci Geyve’den Süheyla Emre’dir. Düzakçaşehir köyünden çifti Ahmet bey, 1928 doğumlu 12 yaşındaki kızı Süheyla’yı alıp gelmiştir, elinde bir sepet üzüm hediyeyle birlikte. Gerede’den gelen helvacı çırağı Şakir Karataş da, çıraklık ettiği dükkanda helva sardıkları eski bir gazete parçasında Arifiye Köy Enstitüsü’ne köylerden öğrenci alındığını duyup gelmiştir. Bin bir yalvarması, ısrarı ve kararlılığı sayesinde kabul edilir. Seçilen 200 öğrenciden 25 Ağustos 1940 tarihi itibarıyla beş ilden kayıt yaptıran öğrenci sayısı 153’tür. Detayları şöyledir: Kocaeli 14 kız, 36 erkek toplam 50 öğrenci, Bursa’dan 1 kız 44 erkek toplam 45 öğrenci, Bolu’dan 53 erkek öğrenci, İstanbul’dan 6 erkek öğrenci, Bilecik’ten 4 kız 15 erkek toplam 19 öğrenci. Toplamda ise 19’u bayan 134’ü erkek 153 öğrenci kayıt yaptırır.
İLK YIL: 50’ŞER ÖĞRENCİ’DEN DÖRT SINIF
Balkır’a kulak verelim: ‘Kadro eksikliğini çabucak tamamlayarak kayıtlarımızı 30 Ağustos 1940 tarihinde kapattık. Aldığımız öğrencilerle ellişer mevcutlu dört sınıf kurduk, her sınıf dörder gruba ayrıldı. Hazırlanan plana göre öğleden önce iki sınıf kültür dersleri yapıyor, iki sınıf da tarım çalışmalarına gidiyordu. Yine belli sıraya göre nöbete yollananlar dışında kalanlar da zanaat çalışmalarına gidiyorlardı. Bu zanaatlar duvarcılık, dülgerlik, demircilik bölümlerine ayrılmıştı. Yalnız kız öğrencilerin ev idaresi derslerinin yoluna konulması işi, başlangıçta kolay olmadı. Eşim Nimet ‘gerçi bakım isteyen bir çocuğum var ama (kızım Filiz henüz bir yaşındaydı) yine de gücüme güveniyorum. Kızları, Öğretmenleri gelinceye kadar ben alayım üstüme’ dedi.’
Anlaşılan o ki, ilk yıl on dokuz bayan öğrenci biçki-dikiş ve ev idaresi derslerini, Süleyman Edip Balkır’ın evinde, eşi Nimet Balkır’dan alırlar.
1940 YILI 123 NOLU ÖĞRENCİSİ ALİ ERSEVEN ANLATIYOR:
‘AMCAMIN BACANAĞI HABER VERDİ, KAYDOLDUM’
‘Ben 1924 yılında şimdi Bulgaristan’da olan Şumnu Omranköy’de doğmuşum. 1925 yılında babam annem ablam, ben bir yaşındayken Türkiye’ye göç etmişler. Devlet onları Serdivan’a iskân etmiş. Babam çiftçilikle bizleri büyüttü. Her gün yürüyerek yedi sekiz kilometre Serdivan’dan Adapazarı Büyükgazi İlkokulu’na yürüyerek gidip geldim, 1939 yılında ilkokulu bitirdim. Bir yıl Adapazarı Ortaokulu’na devam ettim. Bankacı amcam Hikmet Eriş, Eskişehir’de Osmanlı Bankasında çalışıyordu. Bacanağı Eskişehir’de bir ilkokulun müdürüydü. Amcama demiş ki ‘Arifiye’de bu sene köy enstitüsü açılıyor, senin yeğenin Ali’yi oraya verelim.’. Amcam babama mektup yazdı. Babam da uygun gördü. 4 arkadaş gittik, birisi Budaklar’dan Şerafettin Doğangün, sağ ama ağır hasta, Çökekler köyünden Kemal Altay, İlyaslar köyünden Muhsin Turan, Arifiye’ye okula gittik, 1940 yılı 5 ağustos günüydü. Müdür muavini Aziz beye bizi gönderdiler. Azizi bey dördümüzün de kaydını yaptı. Eylül ayında da okula başladık. Her sınıfta 50 öğrenci olmak üzere dört şubeden oluşan bir okulduk. İlk yıl 200 öğrenciydik okulda. Benim numaram 123’tü. Ben 1/C şubesine düştüm.‘(2)
‘DANER, AKHUN, TİNEL, KARTEKİN, ACAR, ARSAN, ATAÇ, SİM, TANBERK’
‘Sınıf öğretmenimiz Cahide Acar’dı. Okulumuzun Tarih-coğrafya öğretmeniydi. Müdürümüz Süleyman Edip Balkır’dı. Müzik dersimize Ahmet Hamdi Daner ve Nurettin Akhun, Tarih dersimize Cevdet Tinel, daha sonraki yıllarda Tarihe Enver Kartekin, Coğrafyaya Cahide Acar, Türkçeye Sabahat Kartekin, Resim dersimize Aziz Arsan, Matematik dersimize İhsan Ataç, bir başka sene de Bahtiyar Sim, Tarım derslerimize İsmail Hakkı Tanberk ve Mustafa Eyüpoğlu, Beden eğitimine ve Askerlik dersimize İsmail Eryılmaz, Zooteknik yani Hayvancılık dersimize Şeref insel gelirdi. Ayrıca öğretmenlerimizden hariç Marangozluk, Dülgerlik, Demircilik, İnşaat (yapı) atölyeleri vardı. Meslek öğretmenleri vardı atölyelerde. Onlar çalıştırırdı bizi. Süleyman Özsu inşaat, Demircilik dersine Adapazarılı Orhan Badem, inşat işine yine Hikmet Öz, balıkçılık atölyesi Şerif Kuytak geldiler.Meslek derslerimize ise; dülgerlik (çatıcılık) dersimize Hamdi Demirel, Marangozluk dersimize Cihat Engür gelmişlerdi.’
1942 GİRİŞLİ 550 NUMARALI ÖĞRENCİ ABDULLAH ŞEVKİ ÇELİK:
‘BİR CUMA GÜNÜ ATA ATLAYIP KÖYDEN ARİFİYE’YE KAÇTIM’
‘Ben 1929 Sapanca Feyziye köyü doğumluyum. 1942 yılında köyümüze dört kilometre uzaklıktaki Hacımercan İlkokulu’nu, her gün gelip giderek bitirmiştim. Öyle avare avare dolaşıyordum. Bir Cuma günü 06 Mart 1942 günü, Harmandüzü denilen merada otlamakta olan atlardan birisine atladım, Arifiye Köy Enstitüsü’ne gittim. Çünkü babam köy muhtarıydı, Cumhuriyet gazetesi okurdu, gazetede Arifiye’ye öğrenci alacaklarına dair haberi görmüştüm. Babam, annem yok yanımda. Çok iyi niyetli bir kapı nöbetçisi beni alıp müdür Edip Balkır’a götürdü. Sonradan ö nöbetçinin, okulun voleybol yıldızı Serdivanlı Ali Erseven olduğunu öğrendim. Müdüre ‘efendim, köyden kaçmış, öğretmen olmak istiyormuş’ dedi. Müdür bana ‘sen küçüksün, burada iş çok, binalarımızı öğrencilerimiz yapıyor, ekmek de az, sen şimdi git, bir iki sene sonra gel’ dedi. ‘Hayır, ben şimdi, bu sene okula gitmek istiyorum’ diye tutturunca üç beş dakika sonra elime bir kağıt tutuşturdu: ‘Evladım, senin kaydını 1/C’ye yaptım, numaran da 550’ dedi.(3)
‘AŞIK VEYSEL MÜZİK DERİSMİZE GELMİŞTİ’
‘Ben Arifiye Köy Enstitüsü’nün 3. dönem öğrencilerindenim. Sınıf öğretmenimiz Enise Yenilmez’di. O sene Aşık Veysel müzik dersimize giriyordu. Hiç unutmam; Enise öğretmenimiz, ‘bana karşı saygısızlığınızı affedebilirim ama Aşık Veysel’e karşı saygısızlık ederseniz affetmem, lütfen saygılı olalım’ diye bizlere sıkı sıkı tembihte bulunmuştu. O dönemde Tonguç’un isteğiyle rahmetli Aşık Veysel, birer ay her köy enstitüsünde müzik derleri veriyordu. Benim pedagojim 10, Türkçem 10’du ama müzikten ikmale kalmıştım. İkmalde İstiklal marşını okuttular da öyle geçebildim. Türkçe dersimize Fethi Gürsoy girerdi. Yazar olmamda en büyük pay onundur. Kimyaya Maide Aybarsu, Matematiğe İrfan Aksüyek, Pedagojiye Hüseyin Kaya, Tarıma Mustafa Eyüpoğlu, Psikolojiye Rüveyde Gülüşen, Beden eğitimine İbrahim Akman gelirdi. Müziğe ve Fransızcaya Ahmet Hamdi Daner gelirdi.’
1943 GİRİŞLİ 601 NUMARALI FUAT TAŞ;
‘S.EDİP BALKIR DÖRT DÖRTLÜK BİR İDARECİYDİ’
‘1943’te ilkokulu Pamukova’da bitirdim Köyümde (Cihadiye) iki eski öğretmen olan Selahattin Argat ve Fahri Sarıoğlu, babama bu okulu tavsiye etmişler. Babam da uyanık biriydi rahmetli; 5 çocuklu, çok dar gelirli bir ailenin çocuğuyum. Babam da bu tavsiyeye uyup 15 Mart 1943 tarihinde beni Arifiye köy Enstitüsü’ne getirip kaydettirdi. 601 Fuat Taş, 1/A sınıfına kayıt edildim. Sınıf öğretmenimiz Macide Ürkmez’di. Çok emekleri vardır bizde. Beş sene sınıf öğretmenimiz hep Macide hanımdı. Bizim Pamukova’dan rahmetli Zekai Aksoy vardı, yine Pamukovalı Hakkı Başol, Geyve’den Sabahattin Yıldız, Adapazarı Merkezinden Hasan Kaya, Bilecik’ten Tahir Özgen, Bursa’dan Fahri Sirel ve Fuat Erkan, Bolu’dan İbrahim Karadağ, Yalova’dan Seyit Ömer hep sınıf veya devre arkadaşlarımdı. (4) Müdürümüz Edip Balkır bey, benim gözümde dört dörtlük bir idareciydi. Öğrencileriyle çok yakından ilgilenen, onlara bol bol moral veren, çalışmalarımızı sağlayan biriydi.’
‘POLİTİKA GALİP GELDİ, OKULUMUZU KAPATTILAR’
‘Cahide Hanım coğrafyaya girerdi, fevkalade, mesleğinin erbabıydı, Cevdet Tirel Tarih öğretmenimizdi, çok güzel şeyler öğretirdi bize. Tarım Hakkı Tanberk, Mustafa Eyüpoğlu, Şeref Tinsel girerdi. Balıkçılık derimize Muammemr Köseataç girerdi. Huriye hocahanım kızlara dikiş dersi verirdi. Müzik dersimize Hamdi bey girerdi, kulakları çok çok hassastı. Edebiyata Melek Günüşen gelirdi. Sıkıntılar vardı, inşaatlara da gönderiyorlardı bizi. Aynı zamanda o binaları biz yaptık ama her şeye rağmen, o günkü zor şartlara göre çok güzel bir eğitim vardı. Kapatacaklarına yüksek tahsile dönüştürebilirlerdi. Çok güzel dostluklar kuruldu. Büyük sınıflara ağbi, bayanlara abla derdik, hâlâ da öyle deriz. Ali bey demem Ali Erseven’e, Ali ağbi derim ben, hiç bir zaman Ali bey dememişimdir bugüne kadar. Bütün arkadaşlarımız da aynı saygıyı gösterirlerdi. Türkiye’miz açısından çok güzel bir kalkınma projesiydi okulumuz. İlköğretim Genel Müdürü İsmail Hakkı Tonguç’un, Milli Eğitim Bakanı Hasan Âli Yücel’in hakkı ödenemez. Ama politika galip geldi, kapattılar.’
Arifiye Köy Enstitüsü Müdürleri (5)
Sıra Başladığı Ayrıldığı
No:Müdürün adı soyadı : Doğduğu yer/yıl : Mesleği : Tarih : Tarih :
1. Süleyman Edip Balkır M.Kemalpaşa-1318 İlköğ. müfettişi 31.05.1940 28.11.1946
2. Nejat İdil Erzurum-1323 İlköğ. müfettişi 03.03.1947 02.03.1948
3. Fehim Akıncı Bandırma-1328 Pedagog 01.02.1948 03.10.1950
4. İsmail Safa Güner Kütahya-1328 Öğretmen 04.10.1950 18.10.1951
5. Ahmet Azmi Gökmen Konya -1926 Pedagog 28.02.1952 28.12.1954
Süleyman Edip Balkır Nejat İdil Fehim Akıncı İ.Safa Güner Ahmet Azmi Gökmen
İlk müdür (1940-46 2.müdür(1947-48) 3.müdür(1948-50) 4.müdür (1950-51) 5.müdür (1952-54)
Arifiye Köy Enstitüsü Öğretmen ve İdarecileri
1940 Yılı göreve başlayan ilk öğretmenler:
Sıra Başladığı Ayrıldığı
No:Müdürün adı soyadı : Doğduğu yer/yıl : Tarih : Tarih : Mesleği :
1. Aziz Arsan İştip-1322 31.05.1940 09.01.1948 Resim öğretmeni
2. Cihat Engür İstanbul-1333 31.05.1940 18.03.1941 Yapı öğretmeni
3.İhsan Ataç Hüseyinabat-1325 17.06.1940 22.09.1943 Matematik
4.İsmail Hakkı Tanberk İstanbul-1321 19.06.1940 11.12.1951 Tarım öğretmeni
5. Muammer Köseataç İzmit-1315 05.07.1940 28.01.1948 Balıkçılık öğretmeni
6.Sabahat Kartekin İstanbul-1328 05.07.1940 20.10.1942 Öğretmen
7. Fehim Öner Nevrekap-1327 23.07.1940 10.03.1941 Öğretmen
8. Ahmet Hamdi Daner Kızanlık-1314 02.08.1940 25.12.1951 Müzik öğretmeni
9.Nedime Aksoy Ayvacık-1335 26.08.1940 28.11.1951 Biçki dikiş öğretmeni
10.Ekrem Kumova Afyon-1333 26.08.1940 12.02.1941 Öğretmen
11.Abdullah Recevik İşkodra-1337 30.09.1940 06.03.1942 Yapı öğretmeni
12.Mustafa Eyüpoğlu Havza-1337 06.11.1940 02.11.1951 Tarım öğretmeni
13.Hikmet Öz Bandırma-1317 12.12.1940 06.12.1951 Müzik öğretmeni
14.Bayram Kanan Yemen-1323 17.12.1940 24.01.1944 Türkçe öğretmeni
15.Nuri Arabacıoğlu Bandırma-1335 18.12.1940 20.11.1941 Demircilik öğretmeni
16. Enver Kartekin Selanik-1326 22.12.1940 20.10.1942 İnkılap tarihi öğretmeni
17.Bahtiyar Sim Kalaşin-1324 26.12.1940 09.09.1949 Matematik öğretmeni
Arifiye Köy Enstitüsü’nde (1940-1954)
En uzun süre görev yapan öğretmenler
11 yıl İsmail Hakkı Tanberk İstanbul-1321 19.06.1940 11.12.1951 Tarım öğretmeni
11 yıl Ahmet Hamdi Daner Kızanlık-1314 02.08.1940 25.12.1951 Müzik öğretmeni
11 yıl Nedime Aksoy Ayvacık-1335 26.08.1940 28.11.1951 Biçki dikiş öğretmeni
11 yıl Mustafa Eyüpoğlu Havza-1337 06.11.1940 02.11.1951 Tarım öğretmeni
11 yıl Hikmet Öz Bandırma-1317 12.12.1940 06.12.1951 Müzik öğretmeni
9 yıl Bahtiyar Sim Kalaşin-1324 26.12.1940 09.09.1949 Matematik öğretmeni
9 yıl Nurettin Akhun Gümülcine-1325 14.05.1941 21.04.1950 Müzik öğretmeni
9 yıl Şeref İnsel Edirne-1323 30.07.1941 27.06.1950 Tarım öğretmeni
8 yıl Aziz Arsan İştip-1322 31.05.1940 09.01.1948 Resim öğretmeni
8 yıl Muammer Köseataç İzmit-1315 05.07.1940 28.01.1948 Balıkçılık öğretmeni
8 yıl Osman Bektaş Trabzon-1926 09.12.1946 28.12.1954 Kimya öğretmeni
7 yıl Cevdet Tinel Bitlis-1330 03.10.1942 05.11.1949 Tarih öğretmeni
7 yıl Asaf Aksoy Selanik-1332 23.05.1944 28.11.1951 Yapı öğretmeni
7 yıl Muzaffer Batuk Sivas-1334 31.03.1947 28.06.1954 Öğretmen